Στην Ελλάδα του 2025, δεν ζούμε σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς όπως η Ωκεανία του Όργουελ. Όμως οι παραλληλισμοί που μπορεί κανείς να βρει αρκούν για να μας προβληματίσουν: Υποχωρεί η δημοκρατία στην Ελλάδα;
Του Νικήτα Κοσμαδάκη *
Πριν από 76 χρόνια δημοσιεύθηκε το 1984, ίσως το πιο εμβληματικό βιβλίο του 20ου αιώνα. Αφηγείται ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, όπου η εξουσία ελέγχει κάθε σκέψη, χειραγωγεί την αλήθεια, παρακολουθεί κάθε πτυχή της ζωής των ανθρώπων και τους κρατά διχασμένους με τον φόβο και τον συνεχή πόλεμο. Όμως ο Όργουελ δεν έγραψε το 1984 απλά ως ένα λογοτεχνικό έργο, αλλά και ως προειδοποίηση για το πώς θα μπορούσε να γίνει το μέλλον αν οι άνθρωποι δεν υπερασπιστούν την αλήθεια, την ελευθερία του λόγου και τη δημοκρατία.
1. «Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί»
Στο βιβλίο η κυβέρνηση χρησιμοποιεί τηλεοθόνες, ένα φαινομενικά παντοδύναμο εργαλείο, για να ελέγχει την κάθε κίνηση των ανθρώπων, οι οποίοι δεν ξέρουν πότε παρακολουθούνται. Τρομακτικά παρόμοιο είναι και το κατασκοπευτικό λογισμικό Predator, το οποίο μόλυνε τα κινητά προσώπων όπως δημοσιογράφους, πολιτικούς και επιχειρηματίες, υποκλέπτοντας τα προσωπικά τους δεδομένα. Αν και από τότε δεν έχει αναφερθεί άλλο περιστατικό όπου έγινε χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού στην Ελλάδα, διεθνείς ειδικοί τονίζουν ότι ένα τέτοιο spyware σπάνια εξαφανίζεται εντελώς – μπορεί να αλλάξει επωνυμία ή να συνεχίσει να χρησιμοποιείται ιδιωτικά.
Το κράτος αρνείται κάθε εμπλοκή με το Predator και δηλώνει πως χρησιμοποιούταν μόνο από ιδιώτες. Γνώριζε όμως πως η εταιρία που πουλάει το Predator λειτουργεί στην Ελλάδα, ενώ υπέγραψε ακόμα και άδειες εξαγωγής ώστε το λογισμικό παρακολούθησης να πουλιέται στο εξωτερικό. Ακόμη, το Predator χρησιμοποιήθηκε σε πολλά πρόσωπα τα οποία ήταν ήδη υπό νόμιμη παρακολούθηση από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών. Αυτή η ταυτόχρονη παρακολούθηση είναι πολύ απίθανο να έγινε από κάποιον ιδιώτη χωρίς γνώση ή συνεργασία με κρατικούς παράγοντες.
Η επιτροπή PEGA, η επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που ασχολήθηκε με το σκάνδαλο, δήλωσε ότι οι κρατικές αρχές αρνήθηκαν τη συνεργασία σε πολλές περιπτώσεις και παρόλο που δεν μίλησε για άμεση απόδειξη ότι η κυβέρνηση χειρίστηκε το Predator, κατέγραψε ότι η έλλειψη ελέγχου και διαφάνειας το επέτρεψε. Ο Αυστριακός ευρωβουλευτής Hannes Heide υποστήριξε ότι η διαχείριση του σκανδάλου από την ελληνική κυβέρνηση υποδηλώνει ότι η χώρα κινείται προς αυταρχική κατεύθυνση, ενώ η εισηγήτρια της επιτροπής PEGA Sophie In ‘t Veld τόνισε ότι η χρήση λογισμικών παρακολούθησης χωρίς κατάλληλο δικαστικό έλεγχο θέτει σε κίνδυνο τη δημοκρατία στην ΕΕ, εάν δεν υπάρξει λογοδοσία. Έχει λογοδοτήσει κανείς;
2. «Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον. Όποιος ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν»
Στο βιβλίο η αρμοδιότητα της παραπληροφόρησης ανήκει στο Υπουργείο Αλήθειας. Παρά το όνομα του, η δουλειά του είναι να παραποιεί την ιστορία και να παράγει προπαγάνδα. Στην Ελλάδα απασχόλησε πρόσφατα την επικαιρότητα η «Ομάδα Αλήθειας». Η Ομάδα Αλήθειας, παρόλο που παρουσιάζεται ως μια ανεξάρτητη ομάδα η οποία απλώς ταυτίζεται ιδεολογικά με τη Νέα Δημοκρατία, στην πραγματικότητα έχει ιδρυθεί από πρώην στελέχη της Νέας Δημοκρατίας τα οποία άρχισαν την ομάδα έχοντας έμμισθη σχέση με το κόμμα. Από τότε η ομάδα άρχισε να συνεργάζεται με ιδιωτικές εταιρίες οι οποίες έχουν λάβει και απευθείας αναθέσεις από τη κυβέρνηση, ενώ πολλά πρώην στελέχη της ΝΔ έχουν «μετακομίσει» στην ομάδα. Είναι ένας προφανής κομματικός μηχανισμός ο οποίος έχει πιαστεί πολλές φορές να παραποιεί γεγονότα και να μεταδίδει ψευδείς ειδήσεις, που όμως έχουν κάνει ήδη τον γύρο του διαδικτύου πριν διαψευστούν. Ακόμη, η συνήθης πρακτική του δεν είναι τα επιχειρήματα, αλλά η ειρωνεία, οι προσβολές και οι προσωπικές επιθέσεις. Έχει έναν στόχο και αυτός δεν είναι η αλήθεια, είναι ο αποπροσανατολισμός, ο διχασμός και το μίσος.
Η παραπληροφόρηση στην Ελλάδα όμως δεν στηρίζεται μόνο σε «ομάδες λάσπης» όπως η Ομάδα Αλήθειας, αλλά κυρίως σε μεγάλα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια και εφημερίδες που λειτουργούν ως φερέφωνα της κυβέρνησης. Τα περισσότερα μεγάλα ελληνικά μέσα ενημέρωσης ανήκουν σε μεγαλοεπιχειρηματίες οι οποίοι διατηρούν στενές σχέσεις με την πολιτική εξουσία, με αποτέλεσμα να επικρατούν φιλοκαθεστωτικές και όχι αντικειμενικές ειδήσεις. Η κυβέρνηση ενισχύει αυτό το φαινόμενο κάνοντας μηνύσεις και λογοκρίνοντας δημοσιογράφους, φιμώνοντας αντίπαλα μέσα ενημέρωσης και χρησιμοποιώντας δημόσιο χρήμα για να ενισχύσει πηγές της επιλογής της, όπως φαίνεται με τη Λίστα Πέτσα όπου σχεδόν 20 εκατομμύρια δόθηκαν σε φιλοκυβερνητικά μέσα. Δεν αποτελεί καμία έκπληξη το γεγονός πως η Ελλάδα βρίσκεται σταθερά στον πάτο της Ευρώπης στον δείκτη ελευθερίας του τύπου.
3. «Ο πόλεμος είναι ειρήνη. Η ελευθερία είναι σκλαβιά»
Στο βιβλίο ο πόλεμος είναι ένα ισχυρό εργαλείο ελέγχου. Χρησιμοποιείται για να κρατά τον λαό φτωχό, υποδουλωμένο και εξαρτημένο ενώ ταυτόχρονα συντηρεί τις κοινωνικές ανισότητες και σπέρνει τον τρόμο και την υπακοή. Μπορεί η Ελλάδα να μην συμμετέχει σε κάποιο πόλεμο αλλά μεταφέρει τον «πόλεμο» στους δρόμους, όταν μετατρέπει ειρηνικές διαδηλώσεις σε πεδία μάχης.
Αμέτρητα είναι τα περιστατικά όπου ΜΑΤ χρησιμοποιούν κλομπ, κρότους λάμψης, δακρυγόνα και άλλες χημικές ουσίες χωρίς λόγο, μόνο και μόνο για να διαλύσουν το πλήθος. Παρόλο που τέτοια μέσα βίας βαφτίζονται «αβλαβή», συχνά προκαλούν σοβαρούς ή και μόνιμους τραυματισμούς όπως ακουστική βλάβη, κατάγματα, αναπνευστικά προβλήματα, εγκαύματα, ακόμα και τύφλωση. Η αστυνομική βία δεν περιορίζεται όμως μόνο στις διαδηλώσεις. Υπάρχουν ανησυχητικά πολλές αναφορές κακοποίησης και βασανιστηρίων από αστυνομικούς που καταγράφεται πως ξυλοκοπούν και κακομεταχειρίζονται άτομα υπό κράτηση, αλλά σπάνια επιβάλλονται κυρώσεις. Ο λόγος; Η βία στην Ελλάδα είναι συστημική και ενθαρρύνεται.
«Αν θέλεις μια εικόνα για το μέλλον, φαντάσου μια μπότα να πατάει πάνω σε ένα ανθρώπινο πρόσωπο – για πάντα»
Η Ελλάδα, η μητέρα της δημοκρατίας, φαίνεται να έχει εγκαταλείψει το παιδί της. Είναι ευθύνη λοιπόν όλων μας, και κυρίως των νέων, να κυνηγάμε την αλήθεια, να μη σωπαίνουμε και να αγωνιζόμαστε για ένα καλύτερο αύριο. Αν επιλέξουμε τη σιωπή και την απάθεια, τότε η μπότα δεν θα είναι πια μια προειδοποίηση, αλλά η νέα μας κανονικότητα.
* Ο Νικήτας Κοσμαδάκης είναι μαθητής Λυκείου
