- Το «θαύμα των Χριστουγέννων»: Ενώ στην αρχή οι δικαστές του Ελεγκτικού Συνεδρίου είχαν χαρακτηρίσει τη διαδικασία παράνομη, πολύ γρήγορα οι αντιρρήσεις ξεπεράστηκαν.
- Φώναξαν πέντε εταιρείες, προσφορές κατέθεσαν δύο, η μία ακυρώθηκε. Έμεινε η θυγατρική της ΤΕΡΝΑ, Ηλιοχώρα ΑΕ…
- Πώς πήραν το έργο με έκπτωση μόλις 2,7% η οποία κρίθηκε «εύλογη, επαρκής και ικανή».
- Για λόγους ταχύτητας το έργο έσπασε σε τέσσερα κομμάτια. Τελικά, δόθηκαν όλα στην ίδια εταιρεία.
Του Άρη Χατζηγεωργίου
Πρώτα άφησαν μια δασική πυρκαγιά να μαίνεται επί 17 ολόκληρες ημέρες και έσπασαν το πανευρωπαϊκό ρεκόρ καμένης έκτασης (935.000 στρέμματα). Μετά είπαν ότι έχουν χρήματα από το Ταμείο Ανάκαμψης και ότι πρέπει να γίνουν επείγοντα αντιπλημμυρικά έργα 50 εκατομμυρίων ευρώ, χωρίς διαγωνισμό. Φώναξαν πέντε εταιρείες, προσφορές κατέθεσαν δύο, η μία ακυρώθηκε. Ποια έμεινε; Η θυγατρική της ΤΕΡΝΑ, Ηλιοχώρα ΑΕ, με έκπτωση 2,7% η οποία, μάλιστα, κρίθηκε «εύλογη, επαρκής και ικανή» ώστε να μην ζητηθεί βελτιωμένη προσφορά. Έως εδώ, πράγματα συνηθισμένα για ένα επιτελικό κράτος… Εκεί που συντελέσθηκε ένα μικρό «θαύμα» ήταν στο πώς κατάφεραν να ξεπεράσουν τις αντιρρήσεις που προέβαλαν, σε δύο διαφορετικά επίπεδα μάλιστα, οι δικαστές του Ελεγκτικού Συνεδρίου.
Η ιστορία που αποκαλύπτουν σήμερα οι Data Journalists μας ταξιδεύει στον ακριτικό Εβρο. Εκεί όπου το καλοκαίρι του 2023, αφέθηκαν να καίγονται επί 17 ημέρες απέραντες δασικές εκτάσεις. Η καταστροφή ήταν τεράστια. Άρα, κατάλληλη να εξελιχθεί σε ευκαιρία για μπίζνες. Μέσω του γνωστού για τις αγαθοεργίες του ΤΑΙΠΕΔ, η κυβέρνηση ξεκίνησε να αναθέσει τα αντιπλημμυρικά και είναι έτοιμη να τα δώσει στην θυγατρική της ΤΕΡΝΑ ακόμη και πριν το καλοκαίρι. Ομως το Ε’ Κλιμάκιο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, χαρακτηρίζει τη διαδικασία παράνομη. Κυβέρνηση και εταιρεία προσφεύγουν στον επόμενο βαθμό και η προσφυγή εκδικάζεται στο Ζ’ Τμήμα. Το Τμήμα εκδίδει απόφαση στις 12 Νοεμβρίου 2024 και επικυρώνει την έλλειψη νομιμότητας. Κάπου εδώ συντελείται το «θαύμα των Χριστουγέννων».
Πριν κλείσει το 2024, η υπόθεση φτάνει σε ανώτερη βαθμίδα, την Ελάσσονα Ολομέλεια που τα βρίσκει όλα νόμιμα. Και λίγο μετά τις γιορτές, στις 16 Ιανουαρίου 2025, υπογράφονται οι τέσσερις συμβάσεις. Είναι προφανές ότι, όσο ανεβαίνουν οι βαθμίδες, οι διαθέσεις των δικαστών αλλάζουν… Άλλωστε στην ανώτατη βαθμίδα, πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου ήταν από το 2019 έως το 2023 ο Ιωάννης Σαρμάς, που επελέγη να είναι και Υπηρεσιακός Πρωθυπουργός ανάμεσα στις πρώτες (Μάιος) και τις δεύτερες (Ιούνιος) εθνικές εκλογές του 2023.
Οι Data Journalists έχουν ασχοληθεί και στο παρελθόν με τα έργα και τις ημέρες του ΤΑΙΠΕΔ ως ανεξέλεγκτου φορέα ανάθεσης δημόσιων έργων. Στις 2 Φεβρουαρίου 2024, την ώρα που «ωρίμαζε» η ανάθεση των 50 εκατ. ευρώ στην ΤΕΡΝΑ, έγραφε για «βόμβα στο ακαταδίωκτο του ΤΑΙΠΕΔ»,
καθώς η εταιρεία είχε δικαιωθεί επειδή το ΤΑΙΠΕΔ αρνιόταν να της δώσει πληροφορίες για συγκεκριμένο διαγωνισμό. Θυμίζαμε πώς η κυβέρνηση Μητσοτάκη ενίσχυσε τα «προνόμια μυστικότητας» του ΤΑΙΠΕΔ για πιο συμφέρουσες (υπερ ποίου;) αναθέσεις και του ανέθεσε όλες τις συμβάσεις για έργα στα 3 εκατομμύρια στρέμματα των δασών που κάηκαν μεταξύ 2021-2023 (προγράμματα Antinero). Τα προγράμματα αυτά ήταν η μετάλλαξη του Εθνικού Σχεδίου Αναδασώσεων για τα οποία είχαμε γράψει το 2023.
Ας επιστρέψουμε όμως στον Έβρο μέσα από τα όσα αναφέρονται αυτούσια στην απόφαση 1379/2024 του Ζ’ Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου
αφού επισημάνουμε ότι:
– Η προκήρυξη των 50 εκατομμυρίων ευρώ δημοσιεύθηκε στις 26/4/2024 με αντικείμενο «Αντιπλημμυρικά έργα διευθέτησης ορεινών λεκανών απορροής, μετά την πυρκαγιά του 2023, σε περιοχές ευθύνης των Δασαρχείων Αλεξανδρούπολης και Σουφλίου και της Διεύθυνσης Δασών Έβρου».
– Για λόγους ταχύτητας έσπασε σε τέσσερα κομμάτια. Τελικά, όμως, δόθηκαν όλα στην ίδια εταιρεία και με την ίδια «εύλογη» έκπτωση του 2,7%.
– Η απόφαση που δημοσιεύουμε αφορούσε ένα από τα τέσσερα μέρη. Ανάλογες υπήρχαν και για τα υπόλοιπα τρία.
– Αντίστοιχα, τέσσερις ήταν οι αντίστροφες αποφάσεις που δημοσίευσε η Έλασσον Ολομέλεια σε χρόνο ρεκόρ.
– Στην προκήρυξη τονιζόταν ότι «είναι αναγκαία η άμεση προστασία της καμένης έκτασης από την περαιτέρω υποβάθμιση και η άμβλυνση των πλημμυρικών φαινομένων από τις επικείμενες φθινοπωρινές χειμερινές βροχοπτώσεις».
– Σημειωνόταν δε, ότι «στο Έργο έχουν συμπεριληφθεί οι απολύτως απαραίτητες εργασίες που ανέκυψαν από τη δασική πυρκαγιά στην περιοχή στις 19-08-2023». Αυτή η αναφορά είχε μεγάλη σημασία, αφού ήταν ο βασικός λόγος που το Ελεγκτικό Συνέδριο έκρινε αρχικά την απευθείας ανάθεση μη σύννομη.
Η απορριπτική απόφαση ξεκινά με τα επιτελικά ιστορικά:
1) Το έργο συμπεριελήφθη τον Ιανουάριο του 2024 με απόφαση της Κυβερνητικής Επιτροπής Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας στα έργα του Antinero II, το οποίο είχε ενταχθεί από τον Φεβρουάριο του 2023 στο Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας. Το συνολικό έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης-NextGenerationEU, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
2) «Για το Τμήμα 1, στο οποίο αφορά η ελεγχόμενη σύμβαση (όπως ακριβώς και για όλα τα Τμήματα), προσφορά υπέβαλαν μόνο δύο από τους υποψηφίους, η παρεμβαίνουσα ανάδοχος και η «…», της οποίας, όμως, η προσφορά (δεύτερη κατά σειρά μειοδοσίας με προσφερόμενη έκπτωση 1%) απορρίφθηκε…». Το αποτέλεσμα της διαδικασίας κατακυρώθηκε, με τη …/13.6.2024 απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΤΑΙΠΕΔ.
3) Σύμφωνα με την απόφαση εκείνη του ΤΑΙΠΕΔ, η Επιτροπή διαπραγμάτευσης έκρινε ότι η προσφερόμενη αυτή έκπτωση (2,7%) «είναι εύλογη, επαρκής και ικανή για την άρτια εκτέλεση του Έργου» και ότι, λαμβάνοντας υπόψη ότι η διαδικασία ανάθεσης θα πρέπει να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, «δεν είναι σκόπιμο να ζητηθεί βελτιωμένη προσφορά» και με την αιτιολογία αυτή δεν προχώρησε σε περαιτέρω διαδικασία διαπραγμάτευσης.
4) Το Κλιμάκιο είχε ήδη αποφασίσει ότι η ανάθεση δεν ήταν νόμιμη διότι «δεν συντρέχουν όλες οι απαιτούμενες, από το άρθρο 32 παρ. 2 περ. γ ́ του ν. 4412/2016, προϋποθέσεις για την προσφυγή στην εξαιρετική αυτή διαδικασία ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων. Η διαδικασία με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση μπορεί να χρησιμοποιείται για δημόσιες συμβάσεις έργων υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
5) Η διαδικασία «κατά την οποία η αναθέτουσα αρχή δεν υποχρεούται να γνωστοποιήσει ευρέως την πρόθεσή της για τη σύναψη δημόσιας σύμβασης μέσω προκήρυξης, αλλά με ευρεία διακριτική ευχέρεια μπορεί να διαπραγματευτεί με έναν ή περισσότερους οικονομικούς φορείς της επιλογής της, συνιστά παρέκκλιση από τον κανόνα της διεξαγωγής διαγωνιστικής διαδικασίας».
6) Για να δικαιολογείται τέτοια διαδικασία πρέπει να συντρέχουν ταυτόχρονα πέντε προϋποθέσεις: α) η ύπαρξη κατεπείγουσας ανάγκης που δεν είναι συμβατή με την τήρηση των προθεσμιών που επιτάσσουν άλλες διαδικασίες, β) η ύπαρξη απρόβλεπτης περίστασης, γ) η ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της απρόβλεπτης περίστασης και της κατεπείγουσας ανάγκης που ανακύπτει, δ) οι περιστάσεις που επικαλούνται οι αναθέτουσες αρχές για την αιτιολόγηση της κατεπείγουσας ανάγκης να μην απορρέουν σε καμία περίπτωση από δική τους ευθύνη, και τέλος ε) η ανάθεση της σύμβασης στο μέτρο που είναι απολύτως απαραίτητο για την αντιμετώπιση των αναγκών που προέκυψαν από τις επικαλούμενες απρόβλεπτες περιστάσεις.
7) Η πέμπτη προϋπόθεση αναλύεται περαιτέρω. Τονίζεται δηλαδή ότι δεν μπορείς με απευθείας ανάθεση να καλύπτεις τακτικές και πάγιες ανάγκες αλλά μόνο το μέρος των αναγκών σου που είναι απολύτως κατεπείγουσες.
8) Ακολουθεί σύντομο ιστορικό της δασικής καταστροφής: «Στις 19.8.2023 ξέσπασε δασική πυρκαγιά στην περιοχή της Μελίας έξω από την Αλεξανδρούπολη που πήρε γρήγορα διαστάσεις, και ενώθηκε με την πυρκαγιά που ξέσπασε στις 21.8.2023 στο Εθνικό Πάρκο Δαδιάς-Λευκίμης- Σουφλίου (περιοχή Γκίμπρενα). Οι πυρκαγιές αυτές τέθηκαν υπό μερικό έλεγχο στις 4.9.2023, δηλαδή περίπου 17 ημέρες αργότερα και έκαψαν πάνω από 935.000 στρέμματα».
9) Το Κλιμάκιο στην πρώτη απορριπτική απόφαση «έκρινε ότι παρόλο που η αποκατάσταση των ζημιών που προκλήθηκαν στην περιοχή του Έβρου από τις καταστροφικές πυρκαγιές του έτους 2023 συνιστά ανάγκη οφειλόμενη σε γεγονότα απρόβλεπτα για την αναθέτουσα αρχή, εντούτοις η εκτεταμένη παρέμβαση, με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης τους δεκαεννέα μήνες, στην πληγείσα περιοχή, υπερβαίνει το απολύτως αναγκαίο μέτρο για την αντιμετώπιση της επικαλούμενης κατεπείγουσας ανάγκης». Αυτό φαίνεται και από την σύμβαση αφού περιλαμβάνει και μελέτη για να εντοπιστούν «τα σημεία που χρήζουν επεμβάσεων κατεπείγουσας αποκατάστασης». Ταυτόχρονα, δεν ξεχωρίζουν τα απολύτως επείγοντα ώστε τα υπόλοιπα να γίνουν με κανονικό διαγωνισμό αλλά η σύμβαση «αποσκοπεί πρωτίστως στην ολιστική αποκατάσταση των συνεπειών της αποψίλωσης των καμένων δασικών εκτάσεων». Στο μεταξύ, για την κάλυψη των άμεσων αναγκών είχαν ήδη ανατεθεί αντιδιαβρωτικά έργα, επίσης υψηλού προϋπολογισμού 8 εκατ. ευρώ.
10) «Τέλος, το Κλιμάκιο επισημαίνει ότι λόγω της ανάθεσης του έργου με τη διαδικασία της διαπραγμάτευσης, προσήλθαν μόνο δύο εκ των πέντε προσκληθέντων οικονομικών φορέων και, κατόπιν του αποκλεισμού του ενός εξ αυτών κατακυρώθηκε το σύνολό του στον μοναδικό εναπομείναντα υποψήφιο με χαμηλό για την έκταση και τον προϋπολογισμό της εργολαβίας ποσοστό έκπτωσης ύψους 2,70%, ενώ, όπως προκύπτει από την ασκηθείσα προδικαστική προσφυγή υπήρχε ενδιαφέρον συμμετοχής και από άλλες κατασκευαστικές εταιρείες».
11) Πριν καταλήξει στην δική του απόφαση το Τμήμα, παραθέτει και τους λόγους που επικαλούνται στις προσφυγές τους το υπουργείο Περιβάλλοντος, το ΤΑΙΠΕΔ και η ανάδοχος, θυγατρική της ΤΕΡΝΑ. Ότι ήταν η μεγαλύτερη ιστορικά πυρκαγιά στην Ελλάδα και «καταπείγουσα και επιτακτική ανάγκη άμεσης μελέτης και εκτέλεσης κατάλληλων αντιπλημμυρικών έργων στις ορεινές λεκάνες απορροής της καμένης έκτασης και ανάθεσης των οικείων συμβάσεων, χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση, για την αποσόβηση του άμεσου και ενεργού κινδύνου της εκδήλωσης καταστροφικών πλημμυρών στις κατάντη περιοχές της έκτασης που κάηκε». Ότι «το σύστημα αυτό επελέγη για προφανείς λόγους ταχύτητας και ειδικότερα για να μην μεσολαβήσουν δύο χωριστές διαδικασίες ανάθεσης, μία για τις μελέτες και μία για την εκτέλεση των έργων, και για να εκτελέσει ο ανάδοχος ταχύτερα και αποτελεσματικότερα τα έργα, έχοντας εμπλακεί υπευθύνως και στην εκπόνηση της οικείας οριστικής μελέτης». Ότι «ο κίνδυνος των πλημμυρικών φαινομένων δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη λήψη άλλων ηπιότερων ή «προσωρινότερων» αντιπλημμυρικών μέτρων προστασίας». Ότι «το ΤΑΙΠΕΔ, το οποίο διέθετε εκ του νόμου ευρεία διακριτική ευχέρεια ως προς τον αριθμό των υποψηφίων που μπορούσε να προσκαλέσει την ελεγχόμενη διαδικασία, προσκάλεσε 5 οικονομικούς φορείς, για να διασφαλιστεί κατά το δυνατόν η ανάπτυξη ανταγωνισμού, ο δε τελικός αριθμός των συμμετεχόντων και το ποσοστό της επιτευχθείσας έκπτωσης βρίσκονται εκτός της σφαίρας επιρροής του και δεν στοιχειοθετούν πλημμέλεια της διαδικασίας».
12) Στην απόφασή του το Τμήμα συμφώνησε ουσιαστικά με το Κλιμάκιο, λέγοντας ότι δεν είναι νόμιμη η αποφυγή του διαγωνισμού, διότι «δεν συντρέχουν οι απαιτούμενες από τις διατάξεις του άρθρου 32 παρ. 2 περ. γ ́ του ν. 4412/2016 προϋποθέσεις του απολύτως απαραίτητου μέτρου και του κατεπείγοντος». Αυτό που λέει το Ελεγκτικό Συνέδριο είναι ότι δεν μπορείς να επικαλείσαι κατεπείγοντες λόγους για να κάνεις έργα που καλύπτουν πάγιες ανάγκες. «Πρόκειται να πραγματοποιηθεί στην περιοχή του Έβρου, όχι μια εντοπισμένη στο απολύτως απαραίτητο μέτρο παρέμβαση προορισμένη να ικανοποιήσει μια άκρως κατεπείγουσα, άμεση και παρούσα ανάγκη υπό καθεστώς ανωτέρας βίας, αλλά μια ιδιαιτέρως εκτεταμένη παρέμβαση, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου και μακροπρόθεσμου σχεδιασμού της αναθέτουσας αρχής για την κατασκευή, σε συνέχεια της εκδηλωθείσας το έτος 2023 πυρκαγιάς, αντιπλημμυρικών έργων μόνιμης, διαρκούς και πάγιας προστασίας της περιοχής αυτής από μελλοντικά ακραία καιρικά φαινόμενα».
13) Αυτό προκύπτει από το αντικείμενο του συνολικού έργου, το οποίο συνίσταται στην κατασκευή ενός ιδιαιτέρως μεγάλου πλήθους συνολικά 440 φραγμάτων στο σύνολο των λεκανών απορροής. ενώ επιπλέον θα γίνουν και εργασίες διάνοιξης βοηθητικών οδών. Προκύπτει επίσης από την τεχνική πολυπλοκότητα που επιβάλλει την σύνταξη νέων μελετών αλλά και «από τον υψηλό προϋπολογισμό του συνολικού έργου». «Το γεγονός ότι το ελεγχόμενο έργο είναι μακροπρόθεσμου σχεδιασμού προκύπτει και από το ότι για να πραγματοποιηθεί με την ως άνω μελέτη η υδρολογική ανάλυση της καμένης περιοχής ανά λεκάνη απορροής ελήφθη υπόψη, μεταξύ άλλων, η περίοδος επαναφοράς 100 ετών πριν από την πυρκαγιά, οι τωρινές συνθήκες και οι συνθήκες που θα επικρατούν το έτος 2050». Προκύπτει ακόμη από τη διάρκεια εκτέλεσης του ελεγχόμενου έργου, η οποία ορίστηκε σε 19 μήνες.
14) Όλα τα παραπάνω, δείχνουν ότι πρόκειται για έργο «μακρόπνοου σχεδιασμού και δεν είναι προορισμένο να καλύψει κατεπείγουσες κατά την έννοια του νόμου ανάγκες, αφού δεν είναι κατάλληλο για την επίτευξη του εξαγγελλόμενου από την αναθέτουσα αρχή στόχου της άμεσης ολοκλήρωσης των οικείων εργασιών και «της άμεσης προστασίας της καμένης έκτασης από την περαιτέρω υποβάθμιση και της άμβλυνσης των πλημμυρικών φαινομένων από τις επικείμενες φθινοπωρινές χειμερινές βροχοπτώσεις». Με άλλα λόγια, κάνεις κάτι με επείγουσες διαδικασίες αλλά μέχρι να τελειώσει, θα έχουν περάσει δύο ακόμη φθινοπωρινές και χειμερινές περίοδοι.
