Του Δημήτρη Γαρούφα*
Στα Βαλκάνια, με την επικράτηση των Τούρκων και τη δημιουργία του οθωμανικού κράτους, που έφτανε μέχρι τον Δούναβη, είχαμε πανσπερμία εθνοτήτων, που ζούσαν διάσπαρτες σε χώρους που δεν διαχωρίζονταν γεωγραφικά και υπήρχε κινητικότητα και διασπορά τους στη βαλκανική ενδοχώρα. Αυτή την πραγματικότητα έλαβε υπ’ όψιν ο Ρήγας Φεραίος και γι’ αυτό οραματιζόταν τη συνεργασία όλων των λαών των Βαλκανίων, την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και τη δημιουργία ενός πολυεθνικού βαλκανικού κράτους με ελληνικό χαρακτήρα, στο οποίο θα συνυπήρχαν όλες οι εθνότητες, με πλήρη σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των πολιτών.
Το όραμα της βαλκανικής συνεργασίας του Ρήγα δεν ευδοκίμησε τότε και στη συνέχεια δημιουργήθηκαν εθνικά κράτη στα Βαλκάνια, έπειτα από πολέμους και μετακινήσεις πληθυσμών.
Μετά τις γεωπολιτικές εξελίξεις του 1989, πριν ληφθεί απόφαση για διάλυση της Γιουγκοσλαβίας θα έπρεπε οι ηγεσίες των ΗΠΑ, της Ε.Ε., του ΟΗΕ και άλλων διεθνών οργανισμών να έχουν μελετήσει όχι μόνο τη βαλκανική Ιστορία, αλλά κυρίως την προσπάθεια δημιουργίας Βαλκανικής Ομοσπονδίας, που έγινε με πρωτεργάτη τον Α. Παπαναστασίου στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Ο Α. Παπαναστασίου, ο κατεξοχήν υπέρμαχος της βαλκανικής συνεργασίας, είχε πείσει τον Ε. Βενιζέλο, υπέρμαχο και αυτός της βαλκανικής συνεργασίας, να του εμπιστευθεί μετά το 1928 την προσπάθεια δημιουργίας Βαλκανικής Ομοσπονδίας. Έγιναν τέσσερις βαλκανικές διασκέψεις. Η πρώτη το 1930 στην Αθήνα, η δεύτερη το 1931 στην Τουρκία, η τρίτη το 1932 στο Βουκουρέστι και η τέταρτη και τελευταία τον Νοέμβριο του 1933 στη Θεσσαλονίκη. Η αντιπροσωπία κάθε χώρας ήταν πολυμελής και αποτελούταν από πρυτάνεις πανεπιστημίων, εκπροσώπους επιστημονικών ή παραγωγικών τάξεων, ειδικούς επιστήμονες κ.λπ. Οι αντιπρόσωποι χωρίζονταν σε έξι θεματικές επιτροπές, οι οποίες επεξεργάζονταν τα θέματα του τομέα τους και κατέληγαν σε προτάσεις προς την Ολομέλεια της διάσκεψης για να υλοποιηθούν από τις κυβερνήσεις με στόχο την ομαλή βαλκανική συνεργασία.
Οι αντιπρόσωποι διέβλεπαν ότι το πρόβλημα των μειονοτήτων μπορούσε να τορπιλίσει κάθε προσπάθεια, γι’ αυτό στο προσχέδιο του βαλκανικού συμφώνου που αποφασίστηκε το 1932 στο Βουκουρέστι τα άρθρα 21 μέχρι 26 αναφέρονται στο θέμα της προστασίας των μειονοτήτων και μάλιστα στο άρθρο 23 αναφέρεται ότι θα ιδρυθεί μια Διαβαλκανική Επιτροπή Μειονοτήτων, η οποία θα αποτελείται από έξι μέλη, ένα από κάθε κράτος, και η οποία θα εδρεύει εκ περιτροπής κατ’ έτος σε καθένα από τα συμβαλλόμενα κράτη. Στο άρθρο 22 αναφέρεται ότι κάθε κράτος θα ιδρύσει γραφείο μειονοτήτων, στο οποίο θα απευθύνονται όλες οι αιτήσεις που αναφέρονται στην προστασία των μειονοτήτων, ενώ στο άρθρο 26 αναφέρεται ότι «οι μειονότητες οφείλουν να φέρονται νομοταγώς απέναντι του κράτους, εις το έδαφος του οποίου ζουν και να απέχουν πάσης ενεργείας στρεφομένης κατά του κράτους τούτου».
Η διάλυση της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας πριν από χρόνια, με τον τρόπο που έγινε, οδήγησε σε γεγονότα που κανείς δεν πίστευε ότι θα συνέβαιναν με τη λήξη του 20ού αιώνα. Τα κράτη που δημιουργήθηκαν συμπεριελάμβαναν υπολογίσιμες αριθμητικά μειονότητες κι αντί να εξασφαλισθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα για τις μειονότητες στα νέα κράτη, δυστυχώς υπήρξαν φαινόμενα εθνικών εκκαθαρίσεων, με στόχο δημιουργία κρατών εθνικώς αμιγών, κάτι που είναι ανέφικτο χωρίς μετακινήσεις εκατομμυρίων πολιτών άλλης εθνικής καταγωγής.
Οι χώρες της Ε.Ε. και οι ΗΠΑ, αν είχαν συνειδητοποιήσει τη βαλκανική πραγματικότητα, θα επέμεναν στην αρχή της μη αλλαγής των συνόρων στα Βαλκάνια αλλά και τη διασφάλιση για τις μειονότητες ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο χώρος δεν επιτρέπει να επεκταθούμε περισσότερο, τονίζω μόνο ότι η Ελλάδα (κατά τεκμήριο τουλάχιστον) γνωρίζει τη βαλκανική πραγματικότητα και οφείλει να επιδιώξει και να στηρίξει υπό την ομπρέλα της Ε.Ε. τη δημιουργία θεσμών βαλκανικής συνεργασίας που δεν θα αποτελούν θεσμούς συνεργασίας μόνο κυβερνήσεων, αλλά και εκπροσώπων πανεπιστημίων, επιστημονικών συλλόγων, πολιτιστικών φορέων κ.λπ. από όλες τις βαλκανικές χώρες. Να αναζητηθεί η φόρμουλα δημιουργίας θεσμών μόνιμης συνεργασίας, γνωριμίας και επαφής των λαών (ειδικά στα δυτικά Βαλκάνια) για να αμβλυνθούν οι αντιθέσεις του παρελθόντος και να προβληθεί ιδιαίτερα η κοινή ευρωπαϊκή προοπτική και οι αρχές της ελευθερίας και της δημοκρατίας, ενώ ο ρόλος της Ελλάδας πρέπει να είναι πρωταγωνιστικός σε μια τέτοια προσπάθεια για να διασφαλιστεί η ειρήνη στην περιοχή αλλά και για να αναβαθμιστεί ανακλαστικά ο ρόλος της Ελλάδας στην Ε.Ε.
*Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης
