Μονάδες Επεξεργασίας Απορριμμάτων: Στον αέρα όλα τα έργα – «Τρύπα» 250 εκατομμυρίων ευρώ

Πλήθος έργων που είτε έχουν συμβασιοποιηθεί είτε έχουν προκηρυχθεί παραμένουν χωρίς εξασφαλισμένη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση αφού έχουν δρομολογηθεί με τις προδιαγραφές του προηγούμενου ΕΣΠΑ (2014-2020) αλλά τα περισσότερα εμφανίζουν από μηδενική έως ελάχιστη απορροφητικότητα. Το αποτέλεσμα είναι να μην προχωρά η υλοποίησή τους ενώ για το νέο ΕΣΠΑ (2021-2027) δεν έχει ακόμη εκδοθεί ούτε η απαραίτητη πρόσκληση και η Κομισιόν αρνείται την αυτόματη μεταφορά τους σε αυτό.

Οι Data Journalists από τον περασμένο Μάιο (20/5/2024) ( Αποκάλυψη: Χάνουν ευρωκονδύλια 70 εκατ. ευρώ για το έργο διαχείρισης απορριμμάτων στην Πελοπόννησο ) είχαν αποκαλύψει τα προβλήματα που είχαν προκύψει με ένα από τα μεγαλύτερα έργα, εκείνο για την «Ολοκληρωμένη Διαχείριση Απορριμμάτων» στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. Βασικό στοιχείο εκείνου του δημοσιεύματος ήταν έγγραφο της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής και Αστικής Ανάπτυξης (DG REGIO) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που παραθέσαμε αυτούσιο και περιλαμβάνει 31 σοβαρότατες παρατηρήσεις λόγω των οποίων δεν εγκρίνεται χρηματοδότηση ύψους 70 εκατ. ευρώ.

Υπενθυμίζεται ότι το έργο στην Πελοπόννησο που κατακυρώθηκε στην ΓΕΚ-ΤΕΡΝΑ το 2013, ολοκληρώθηκε χωρίς ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και εγκαινιάσθηκε δύο φορές μέσα στον περασμένο χειμώνα, μία παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και μια από τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Θεόδωρο Σκυλακάκη. Ωστόσο, ακόμη και την ώρα που κόβονταν οι κορδέλες των εγκαινίων, η Κομισιόν δεν συναινούσε στο να δώσει την χρηματοδότηση των 70 εκατ. ευρώ, προκειμένου αυτά τα χρήματα να απελευθερωθούν για να προχωρήσουν άλλα έργα.

Το έγγραφο της DG REGIO, περιελάμβανε πλήθος παρατηρήσεων για σοβαρές ατέλειες σχεδιασμού, για το υπερβολικό κόστος λειτουργίας που θα πληρώνουν δήμοι και δημότες, για παραβίαση των ευρωπαϊκών κανόνων, για πειραγμένα στοιχεία, για παράνομες κρατικές ενισχύσεις, για σκουπίδια σε περιοχή NATURA και για την έλλειψη δημόσιας αρχής που θα διαχειρίζεται το έργο.

Τότε, οι Data Journalists δέχθηκαν τηλεφώνημα από τον αρμόδιο για την διαχείριση των έργων Γενικό Γραμματέα Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων, του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Μανώλη Γραφάκο. Ο κ. Γραφάκος διαμαρτυρήθηκε λέγοντας ότι το δημοσίευμα δεν ισχύει και υποσχέθηκε να μας στείλει απάντηση με τα πλήρη στοιχεία. Ωστόσο, απάντηση δεν λάβαμε ποτέ ενώ και οι προσπάθειες που έγιναν έκτοτε με παρεμβάσεις της κυβέρνησης και του ίδιου του πρωθυπουργού στις Βρυξέλλες, δεν άλλαξαν την στάση της DG REGIO που συνεχίζει να αρνείται την έγκριση της χρηματοδότησης.

Το μόνο που άλλαξε είναι ότι ο κ. Γραφάκος βγαίνει πλέον δημοσίως και κατηγορεί την DG REGIO και τον επικεφαλής της – αρμόδιο για την Ελλάδα – Carsten Rasmussen ως «εχθρό της πατρίδας». Ενδεικτικά είναι όσα ανέφερε ο κ. Γραφάκος στις 20/6/2024 στην 16η Πανελλήνια Σύνοδο των Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ) στα Χανιά:

«Σήμερα, είπε μεταξύ άλλων, οι σχέσεις της κυβέρνησης με την DG REGIO δεν είναι οι πιο αρμονικές… Ο κ. Ράσμουσεν, δεν έχω κάτι με τον άνθρωπο, έχει κάποιο πρόβλημα με την χώρα»… «Ποιος είναι ο κύριος Ράσμουσεν;» αναρωτήθηκε λίγο παρακάτω αφού ισχυρίστηκε ότι ο αξιωματούχος ερμηνεύει αυθαίρετα τους ευρωπαϊκούς κανόνες και ζητά να υπάρχει ελάχιστη απορρόφηση 5% των δαπανών για να περάσουν τα έργα από το παλαιό στο νέο ΕΣΠΑ (phasing). «Ξέρετε τι θα πει αυτό; Αγρίνιο, Ανατολική Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Πάτρα θα τους πεις να πάνε με όρους της επόμενης περιόδου;». Για να απαντήσει ο ίδιος ότι αυτό σημαίνει πως πρέπει να βρεθούν 250 εκατ. ευρώ για να προχωρήσουν διάφορα έργα που έχουν δρομολογηθεί με το προηγούμενο ΕΣΠΑ.

Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι με το ΕΣΠΑ 2014-2020, οι ΜΕΑ χρηματοδοτούνταν έως και κατά 85% ενώ με το νέο, η χρηματοδότηση δεν μπορεί να ξεπεράσει το 50-55%. Δηλαδή οι ΜΕΑ σε Αγρίνιο, Ανατολική Θεσσαλονίκη, Λάρισα και Πάτρα αλλά και πολλά άλλα μικρότερα έργα θα πρέπει να εξασφαλίσουν πρόσθετους πόρους. Η ουσία είναι ότι ο κ. Γραφάκος παραδέχθηκε την «τρύπα» των 250 εκατ. ευρώ: «Τα έχουμε; Δεν τα έχουμε!» ρώτησε και απάντησε από μόνος του για να προσθέσει αναφερόμενος στον Carsten Rasmussen: «Δεν έχει δικαίωμα ούτε να κουνά το χέρι, ούτε να τινάζει στον αέρα το πρόγραμμα. Θα αναγκαστούμε να βάλουμε χρήματα εφόσον δημιουργηθεί πρόβλημα που εκτιμούμε ότι δεν θα δημιουργηθεί. Βρισκόμαστε σε πολύ λεπτές ισορροπίες. Χρήματα δεν υπάρχουν, 800 εκατομμύρια (του νέου ΕΣΠΑ) δεν φτάνουν… Ε, δεν μπορεί να δημιουργηθεί μια τρύπα επειδή κάποιος υψηλόβαθμος κοινοτικός παράγοντας ερμηνεύει κατά το δοκούν τις ευρωπαϊκούς κανονισμούς»…

Ο κ. Γραφάκος κήρυξε, λοιπόν, δημοσίως τον πόλεμο κατά της DG REGIO χωρίς όμως έκτοτε να έχει αλλάξει κάτι ούτε για την «απελευθέρωση» των 70 εκατομμυρίων που πλήρωσαν οι φορολογούμενοι για την Περιφέρεια Πελοποννήσου, ούτε και για τα πολύ περισσότερα που θα πληρώσουν για πλήθος μονάδων επεξεργασίας σε όλη την Ελλάδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε ο ίδιος ο κ. Γραφάκος σε άλλη εκδήλωση (11/7/2024) απολογισμού της θητείας του από το 2019, στην Γενική Γραμματεία Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων, τα έργα που βρίσκονται σε διάφορες φάσεις υλοποίησης είναι:

Α) Με υπογεγραμμένη σύμβαση και «υπό κατασκευή» οι ΜΕΑ:

• -Ηρακλείου
• -Χερσονήσου
• -Σητείας
• -Αμφισσας
• -Χίου
• -Βόλου
• -Τρικάλων
• -Ζακύνθου
• -Λευκάδας

Β) Με σύμβαση που αναμένεται να υπογραφεί μέσα στο 2024 οι ΜΕΑ:

• -Λάρισας
• -Πατρών
• -Άνδρου

Γ) Σε φάση «ολοκλήρωσης της διαγωνιστικής διαδικασίας» οι ΜΕΑ:

• -Καβάλας
• -Αγρινίου
• -Ανατολικού Τομέα Θεσσαλονίκης
• -Δυτικού Τομέα Θεσσαλονίκης

Δ) Σε φάση δημοπράτησης, έως το 2025, οι ΜΕΑ:

• -Κω και Καλύμνου
• -Βορείου Αιγαίου
• -Νοτίου Αιγαίου
• -Στερεάς Ελλάδας

Δια του κ. Γραφάκου, η κυβέρνηση προσπαθεί να πείσει ότι έκανε και συνεχίζει έναν αγώνα δρόμου για να δημοπρατήσει και να συμβασιοποιήσει όλες αυτές τις Μονάδες Επεξεργασίας Απορριμμάτων όπου, εν πολλοίς, τα απορρίμματα μπαίνουν ανακατωμένα χωρίς να έχει προηγηθεί ουσιαστική διαλογή στην πηγή, ανακύκλωση και αφαίρεση των χρήσιμων υλικών και διαχωρισμός των βιοαποβλήτων (απορρίμματα κουζίνας-κήπου). Αυτές οι ΜΕΑ χρηματοδοτούνταν από το παλαιό ΕΣΠΑ αλλά το νέο ΕΣΠΑ απαιτεί υποδομές άλλου τύπου, τις ΜΑΑ (Μονάδες Ανακύκλωσης-Ανάκτησης). Εκεί τα απορρίμματα φθάνουν διαχωρισμένα με αποτέλεσμα να μένει λιγότερο υπόλειμμα για θάψιμο στις χωματερές (κάτω από 20% έναντι τουλάχιστον 80% με τις σημερινές επιδόσεις της ανακύκλωσης).

Τα 9 συμβασιοποιημένα έργα εμφανίζουν από μικρή ως και ελάχιστη απορρόφηση κονδυλίων, αφού οι συμβάσεις  υπογράφηκαν όχι στην αρχή της πενταετίας Γραφάκου αλλά μέσα στους τελευταίους μήνες. Είχαν προηγηθεί αλλεπάλληλες αλλαγές στα Τεύχη Δημοπράτησης και οι συνήθεις δικαστικές διαμάχες ανάμεσα στους ενδιαφερόμενους εργολάβους.

Παρά ταύτα, η ελληνική κυβέρνηση συνέχιζε να προκηρύσσει ΜΕΑ αν και από το 2021 με την λήξη του προηγούμενου ΕΣΠΑ, οι Ευρωπαίοι δήλωναν την διαφωνία τους με την χρηματοδότηση τέτοιων εγκαταστάσεων.

Η DG REGIO δήλωνε επίσης τη διαφωνία της με το γεγονός ότι όλες αυτές οι προκηρύξεις και συμβάσεις δεν αφορούσαν καθόλου στις μεγαλύτερες μονάδες της χώρας, αυτές που αφορούν στην Αττική. Υπενθυμίζεται ότι ο αρμόδιος για την Αττική φορέας της Περιφέρειας (ΕΔΣΝΑ) έχει προκηρύξει από το 2021 δύο τεράστια ΣΔΙΤ για τον Κεντρικό Τομέα και τον Πειραιά χωρίς έκτοτε να υπάρξει πρόοδος. Ο συνολικός σχεδιασμός εμφανίζει τεράστια κενά καθώς λείπει ακόμη και η επίσημη χωροθέτηση για το πού θα γίνει η μονάδα του Κεντρικού Τομέα ενώ εκκρεμούν και άλλες μονάδες στο Γραμματικό και αλλού, όπως και η πηγή χρηματοδότησης για έργα που αγγίζουν το 1 δις. ευρώ.

Αυτό που ουσιαστικά έκανε η κυβέρνηση ήταν να δεσμεύει πόρους του παλαιού ΕΣΠΑ με μικρότερες μονάδες, πιο εύκολες για τους εργολάβους στην κατασκευή και για την ίδια στη χωροθέτηση. Και ταυτόχρονα, να θεωρεί δεδομένο ότι τα έργα αυτά θα περάσουν «αυτόματα» ως «γέφυρες» (phasing) δεσμεύοντας το μεγαλύτερο μέρος των πόρων του νέου ΕΣΠΑ.

Εάν στα έργα ΜΕΑ που έχουν ήδη συμβασιοποιηθεί προχωρούσε γρήγορα η κατασκευή, θα σήμαινε ότι έπρεπε πριν εγκαινιαστούν να μετατραπούν για να λειτουργούν ως ΜΑΑ. Αυτό φυσικά θα εξυπηρετούσε πλήρως τους κατασκευαστές που θα αναλάμβαναν νέα εργολαβία ως προαίρεση. Περίπου όπως έγινε με την Πελοπόννησο όπου το έργο εγκαινιάστηκε επισήμως και η Ελλάδα ζητά τώρα χρηματοδότηση για την ολοκλήρωσή του.

Προκειμένου να μπει ένα όριο στις μεθοδεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης, η DG REGIO επικαλέστηκε τον κανόνα του 5%. Βάσει αυτού, ένα έργο που έχει ήδη απορρόφηση 5% δεν σταματά και συνεχίζεται η υλοποίησή του. Όμως, με δεδομένη την αβεβαιότητα που επικρατεί, μόνον δύο από τα εννέα συμβασιοποιημένα έργα έχουν τέτοια απορρόφηση. Πρακτικά, δηλαδή, τα υπόλοιπα 7 και όλες οι υπόλοιπες μονάδες των φάσεων Β, Γ και Δ που προαναφέραμε είναι χωρίς εξασφαλισμένη χρηματοδότηση.

Μοναδική ελπίδα για αυτές είναι το νέο ΕΣΠΑ όπου, όμως, όπως ανέφερε ο κ. Γραφάκος τα 800 εκατομμύρια δεν αρκούν. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να γίνουν ακόμη περισσότερα ΣΔΙΤ, άρα να εξασφαλισθούν πόροι από ιδιώτες επενδυτές, με τις αντίστοιχες επιπτώσεις στο κόστος λειτουργίας και τα αυξημένα δημοτικά τέλη. Το χειρότερο σενάριο θα ήταν όλοι αυτοί οι πόροι να φύγουν εντελώς από τα σκουπίδια και να μεταφερθούν σε άλλους τομείς που διψούν για κονδύλια, όπως εκείνους για την Κλιματική κρίση και την Πολιτική Προστασία.

Για να προχωρήσουν όμως τα έργα απορριμμάτων με τους νέους όρους, χρειάζονται αλλαγές στα Περιφερειακά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) και να εργαστούν πάνω σε αυτά οι φορείς διαχείρισης ΦΟΔΣΑ που βρίσκονται σε αδιέξοδο καθώς δεν διαθέτουν τους απαραίτητους πόρους και το προσωπικό. Πώς θα συμβούν αυτά όταν η κυβέρνηση συνεχίζει να επιμένει στην υπογραφή των συμβάσεων για μικρά έργα στην περιφέρεια; Ενδεικτικά της σύγχυσης είναι και όσα ειπώθηκαν συγκεκριμένα για τις μεγάλες μονάδες της Αττικής από τον ΓΓ, Μανώλη Γραφάκο και τον Περιφερειάρχη Αττικής, Νίκο Χαρδαλιά.

Στις 20 Ιουνίου 2024, στην εκδήλωση στα Χανιά, ο κ. Γραφάκος ανέφερε ότι συνεννοήθηκε με τον Νίκο Χαρδαλιά που «θα προχωρήσει τα δύο μεγάλα ΣΔΙΤ της Αττικής» (Κεντρικός Τομέας-Πειραιάς). Όμως ο ίδιος ο κ. Χαρδαλιάς, την Δευτέρα 29 Ιουλίου 2024 δήλωσε στο Περιφερειακό Συμβούλιο χωρίς περιφράσεις: «Πρέπει η κυβέρνηση να ξεκαθαρίσει ποιος υλοποιεί τον προγραμματισμό σε σχέση με το θέμα των σκουπιδιών. Δεν μπορεί πολλοί διαφορετικοί να ασχοληθούμε με το θέμα των απορριμμάτων. Ή θα το κάνει το υπουργείο ή θα το κάνει η Περιφέρεια Αττικής. Εγώ έχω δηλώσει παρών, δεν παίζουμε καθυστέρηση, αναμετριόμαστε με την ευθύνη μας με ένα πρόβλημα που αν δεν το λύσουμε εμείς δεν θα λυθεί ποτέ. Να ξεκαθαρίσει η κυβέρνηση αν φορέας υλοποίησης είναι η Γενική Γραμματεία ή η Περιφέρεια. Λίγο το ένα και λίγο το άλλο δεν μας αφορά. Ένας θα οριστεί διαχειριστής για να έχει την ευθύνη και να λογοδοτήσει για όποιες αρρυθμίες, παθογένειες και καθυστερήσεις».