Φυτοφάρμακα κίνδυνος – θάνατος από την Κίνα στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας

«Χρυσές» δουλειές κάνουν στη χώρα μας τα κυκλώματα που δραστηριοποιούνται στη λαθραία διακίνηση παράνομων φυτοφαρμάκων.

Πρόκειται για επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία φυτοφάρμακα κινεζικής προέλευσης, τα οποία μπαίνουν παράνομα στη χώρα μας και από εκεί καταλήγουν στο χωράφι, καθώς αρκετοί παραγωγοί τα προτιμούν επειδή είναι πολύ πιο φθηνά από τα νόμιμα.

Με τη μόνη διαφορά ότι τα συγκεκριμένα φυτοφάρμακα όχι μόνο είναι ακατάλληλα για τη γεωργία αλλά και εξαιρετικά επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία, ενώ πολλές φορές οι παραγωγοί δεν γνωρίζουν καν την επικινδυνότητα των συγκεκριμένων προϊόντων.

Όλα αυτά και ενώ ο νόμος που ψηφίστηκε από το 2012 και αφορά στη χορήγηση φυτοφαρμάκων μόνο κατόπιν συνταγής, παραμένει ανενεργός έπειτα από 12 χρόνια, όπως τονίζει στους Data Journalists, ο γεωπόνος και πρόεδρος του Γεωπονικού Συλλόγου Μακεδονίας-Θράκης, Γρηγόρης Νικολαΐδης. Κάτι που έχει ως αποτέλεσμα να ευνοούνται τα κυκλώματα λαθρεμπορίας παράνομων και επικίνδυνων φυτοφαρμάκων.

Οι Data Journalists ανοίγουν τον «φάκελο» της λαθρεμπορίας των παράνομων φυτοφαρμάκων σε μια προσπάθεια να ευαισθητοποιηθεί η Πολιτεία και το αρμόδιο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, που εδώ και τρία χρόνια δεν έχει δημοσιοποιήσει καν στοιχεία για τους ελέγχους που έχουν πραγματοποιηθεί και τα πρόστιμα που έχουν επιβληθεί στους επιτήδειους. Πάμε να δούμε λοιπόν πώς λειτουργούν τα κυκλώματα.

Το βράδυ της 23ης Μαρτίου του 2024, αστυνομικοί του Τμήματος Ασφαλείας του Κιλκίς μετέβησαν σε αγροτική περιοχή της Ημαθίας. Οι αστυνομικοί είχαν πληροφορίες ότι στην περιοχή δρα οργανωμένο κύκλωμα το οποίο εισάγει και διακινεί παράνομα φυτοφάρμακα στη χώρα μας.

Οι αστυνομικοί βλέπουν ένα φορτηγό όχημα και δίπλα του δύο ΙΧ αυτοκίνητα. Το φορτηγό, όπως θα διαπιστώσουν στη συνέχεια είναι γεμάτο με παράνομα φυτοφάρμακα. Στο σημείο βρίσκονται έξι άνδρες. Δύο αλλοδαποί και τέσσερις ελληνικής καταγωγής οι οποίοι μεταφορτώνουν τα παράνομα φυτοφάρμακα από τα φορτηγά στα αυτοκίνητα. Οι αστυνομικοί κάνουν έφοδο και συλλαμβάνουν τους έξι άνδρες. Στη θέα των αστυνομικών ένας άνδρας τρέπεται σε φυγή με το αυτοκίνητο του. Ωστόσο και αυτός συλλαμβάνεται λίγη ώρα μετά.

Κατά την έρευνα, οι αστυνομικοί εντοπίζουν στο φορτηγό όχημα 680 συσκευασίες και 318 δοχεία λαθραίων φυτοφαρμάκων, ενώ στα δύο ΙΧ οχήματα εντόπισαν 98 συσκευασίες με λαθραία φυτοφάρμακα. Τα φορτία κατασχέθηκαν ενώ οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στον εισαγγελέα. Σε βάρος τους σχηματίσθηκε δικογραφία για σύσταση συμμορίας και λαθρεμπορία. Είναι μία ακόμη σπείρα που εντοπίζουν οι αρχές τα τελευταία χρόνια που δραστηριοποιείται στην εισαγωγή, διακίνηση και λαθρεμπορία παράνομων φυτοφαρμάκων και σίγουρα όχι η τελευταία. 

Δείτε βίντεο από την έφοδο των αστυνομικών

Η λαθρεμπορία παράνομων φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα είναι κάτι που γίνεται εδώ και δεκαετίες. Πρόκειται για επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία φυτοφάρμακα τα οποία παρασκευάζονται στο εξωτερικό, κυρίως στην Κίνα. Από εκεί μεταφέρονται στην Τουρκία η οποία μέχρι και πριν από λίγα χρόνια αποτελούσε την κύρια πύλη εισόδου των παράνομων φυτοφαρμάκων στη χώρα μας. Ο Έβρος άλλωστε αποτελεί προνομιακό σημείο, καθώς οι λαθρέμποροι γνωρίζουν πολύ καλά τα μονοπάτια στην περιοχή,  ώστε να μεταφέρουν το λαθραίο εμπόρευμα.

Τα παράνομα φυτοφάρμακα εισάγονται επίσης λαθραία και από την Βουλγαρία, καθώς εκεί οι έλεγχοι είναι γενικά πιο χαλαροί. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι από την ίδια χώρα εισάγονται σε ετήσια βάση παράνομα, εκατοντάδες τόνοι χημικών διαλυτών οι οποίοι χρησιμοποιούνται στη συνέχεια στη νοθεία καυσίμων στην Ελλάδα. Οι επιτήδειοι έχουν κατορθώσει να αναπτύξουν τα δικά τους δίκτυα με τη συμμετοχή βέβαια και εγχώριων συνεργατών.

Μετά την εισαγωγή τους σε ελληνικό έδαφος, εγχώριοι διακινητές αναλαμβάνουν να προωθήσουν τα φυτοφάρμακα στους παραγωγούς. Φορτηγά ξεφορτώνουν τσουβάλια με παράνομα φυτοφάρμακα σε διάφορες περιοχές της επικράτειας σε ανυποψίαστους παραγωγούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις η διακίνηση γίνεται και με πλοία, ανάλογα τον προορισμό.

Τοξικά δηλητήρια επικίνδυνα για τον άνθρωπο

Σύμφωνα με παλιότερη εγκύκλιο του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, παράνομα φυτοφάρμακα είναι όσα δεν είναι αναγνωρισμένα από το ΥΠΑΑΤ. Εισάγονται σε συσκευασίες μέχρι 20 λίτρα ώστε να μπορούν να πουληθούν άμεσα, χωρίς παραστατικά ή με παραστατικά που τα περιγράφουν παραπλανητικά ως… λίπασμα. Συνήθως τα φυτοφάρμακα αυτά κυκλοφορούν «είτε σε λευκό μπουκάλι είτε σε μπουκάλι με ξενόγλωσση ετικέτα, στη βουλγαρική ή τουρκική γλώσσα». Αντίθετα τα νόμιμα φυτοφάρμακα έχουν ετικέτα στην ελληνική γλώσσα, που αναφέρει τον αριθμό έγκρισης, την εταιρεία-κάτοχο της έγκρισης, τις οδηγίες χρήσης, τις προφυλάξεις που πρέπει να πάρει ο χρήστης όταν ψεκάζει, τις οδηγίες για περίπτωση ατυχήματος κλπ. ενώ συνήθως εισάγονται σε μεγάλες συσκευασίες των 200 λίτρων.

Κατά την Ευρωπαϊκή Ένωση, ως «παράνομα» χαρακτηρίζονται τα φυτοφάρμακα που «είτε έχουν κριθεί ως μη αποδεκτά για την δημόσια υγεία, είτε δεν έχουν κατατεθεί αρκετές μελέτες που να αποδεικνύουν την ασφάλειά τους σύμφωνα με την ισχύουσα επιστημονική μεθοδολογία», όπως επισημαίνεται στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Συνδέσμου Φυτοπροστασίας (ΕΣΥΦ). Για παράδειγμα, μπορεί να πρόκειται για φυτοφάρμακα με απαγορευμένη δραστική ουσία που συνεχίζουν να κυκλοφορούν εκτός περιόδου εξάντλησης αποθεμάτων ή προϊόντα με διαφορετικά στοιχεία από αυτά που αναγράφονται στην ετικέτα ή προϊόντα τα οποία είναι πλαστά. Δηλαδή προϊόντα που περιέχουν διαφορετικές δραστικές ουσίες από τα αυθεντικά, όπως για παράδειγμα φθηνούς διαλύτες ή διάφορες προσμίξεις.

Φθηνότερα έως και 10 φορές από τα νόμιμα

Συνήθως τα παράνομα φυτοφάρμακα χρησιμοποιούνται σε μεγάλες καλλιέργειες, όπως για παράδειγμα στο σιτάρι, το βαμβάκι ή το καλαμπόκι. Δεν αφήνουν όμως αδιάφορο και τον μικρό παραγωγό καθώς το κόστος τους είναι σημαντικά χαμηλότερο σε σχέση με τα νόμιμα φυτοφάρμακα. Είναι χαρακτηριστικό ότι «τα συγκεκριμένα σκευάσματα μπορεί να είναι έως και 10 φορές φθηνότερα σε σχέση με τα νόμιμα», όπως εξηγεί στους Data Journalists ο πρόεδρος του Γεωπονικού Συλλόγου Μακεδονίας-Θράκης, Γρηγόρης Νικολαΐδης. Κάτι που σημαίνει πολύ μικρότερο κόστος για τον παραγωγό από ότι με τα νόμιμα.

Ο ίδιος ασχολείται εδώ και πάνω από 20 χρόνια με το θέμα της διακίνησης και λαθρεμπορίας παράνομων φυτοφαρμάκων σε μια προσπάθεια πάταξης του φαινομένου με τη συνδρομή της επίσημης πολιτείας. Όπως εξηγεί στους Data Journalists, τα παράνομα φυτοφάρμακα «είναι στην ουσία δηλητήρια και μάλιστα πολύ τοξικά τα οποία, όπως έχουν δείξει διάφορες κλινικές μελέτες που γίνονται κατά καιρούς, έχουν πολύ σοβαρές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό». Μάλιστα αρκετοί παραγωγοί δεν γνωρίζουν καν τι βάζουν στο χωράφι τους, όπως επίσης και τις σοβαρές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό και το περιβάλλον.
«Τα φάρμακα αυτά περνούν από το υπέδαφος στον υδροφόρο ορίζοντα και έχουν μεγάλες επιπτώσεις στο περιβάλλον» τονίζει ο κ. Νικολαΐδης. Επομένως η αυξανόμενη χρήση «τους μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την καθαρότητα των εδαφών και των νερών και να επηρεάσει αρνητικά το φυσικό περιβάλλον των γηγενών ειδών», όπως προειδοποιεί ο ΕΣΥΦ.

Επίσης δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που καλλιέργειες καταστράφηκαν από τη χρήση αυτών των προϊόντων, με άμεσο αντίκτυπο στην εικόνα των ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό. Για παράδειγμα τον Ιούλιο του 2012, στη Βόρεια Ελλάδα κοντά στην περιοχή της Χαλάστρας, περίπου 7.000 στρέμματα καλλιέργειας βαμβακιού ζημιώθηκαν από χρήση παράνομου ζιζανιοκτόνου κακής ποιότητας (propanil τούρκικης προέλευσης) στο ρύζι. Ανάλογη περίπτωση καταγράφηκε και στην περιοχή του Μεσολογγίου την ίδια χρονική περίοδο.

Εκτός των επιπτώσεων στον άνθρωπο, σημαντικές είναι και οι απώλειες εσόδων για την ελληνική οικονομία, καθώς τα προϊόντα αυτά δεν επιβαρύνονται με δασμούς, ΦΠΑ, δασμών, έξοδα διακίνησης κλπ.

Το 2021 οι τελευταίοι δημοσιοποιημένοι έλεγχοι

Παρά τις επισημάνσεις των αρμοδίων φορέων εδώ και πολλά χρόνια για τη λαθρεμπορία παράνομων φυτοφαρμάκων, το φαινόμενο όχι μόνο εξακολουθεί να υφίσταται αλλά βαίνει αυξανόμενο.
«Ο αγώνας είναι διαρκής και συνεχής για να μειωθεί το φαινόμενο και χρειάζεται τη συνδρομή όλων των εμπλεκομένων για να χούμε αποτελέσματα.  Είναι ένα φαινόμενο που διαρκώς αυξάνεται», τονίζει στους Data Journalists η γενική διευθύντρια του ΕΣΥΦ, Φραντζέσκα Υδραίου.

Στην ιστοσελίδα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, δημοσιεύονται κάθε χρόνο όλες οι υποθέσεις λαθροδιακίνησης παράνομων φυτοφαρμάκων που έχουν εντοπιστεί από το 2003 και μετά όπως επίσης και τα πρόστιμα που έχουν επιβληθεί. Ωστόσο τα τελευταία τρία χρόνια δεν έχουν αναρτηθεί αποτελέσματα με ελέγχους, άγνωστο γιατί.

Πιο αναλυτικά από το 2003 έως το 2021 εξαρθρώθηκαν περί τις 3.388 υποθέσεις διακίνησης παράνομων φυτοφαρμάκων στην ελληνική επικράτεια με τα συνολικά πρόστιμα να αγγίζουν τα 7,194 εκατ. ευρώ. To 2003 για παράδειγμα εξαρθρώθηκαν 29 υποθέσεις με τα πρόστιμα να αγγίζουν τα 210.500 ευρώ. Τη διετία 2007 – 2008 οι υποθέσεις αυξάνονται. κατακόρυφα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2007 εντοπίστηκαν 125 υποθέσεις και επεβλήθησαν πρόστιμά ύψους 357.400 ευρώ, ενώ το 2008 εξαρθρώθηκαν 178 υποθέσεις και μπήκαν πρόστιμα ύψους 346.700 ευρώ.

Κατακόρυφη αύξηση παρουσιάζουν οι υποθέσεις που εντοπίστηκαν τη διετία 2010 – 2011. Συγκεκριμένα το 2010 οι υποθέσεις παράνομων φυτοφαρμάκων που εξαρθρώθηκαν ανήλθαν σε 296 με 692.500 ευρώ πρόστιμα και το 2011, εντοπίστηκαν 191 υποθέσεις με 654.300 ευρώ πρόστιμα.

Ακόμη μεγαλύτερη αύξηση παρουσιάζουν τα στοιχεία για τη διετία 2017 – 2018, όπου καταγράφηκαν  424 υποθέσεις με 751.482 ευρώ πρόστιμα και 329 υποθέσεις  με 424.470 ευρώ πρόστιμα.

Ωστόσο, από το 2019 και μετά τα αποτελέσματα των ελέγχων είναι σημαντικά μειωμένα. Ειδικότερα το 2019 εντοπίστηκαν 121 υποθέσεις λαθρεμπορίας και επιβλήθηκαν πρόστιμα ύψους 249.262 ευρώ, το 2020 εντοπίστηκαν αντίστοιχα 269 υποθέσεις με πρόστιμα ύψους 521.145 ευρώ και το 2021 περί τις 191 υποθέσεις με πρόστιμα ύψους 375.225 ευρώ. Έκτοτε η τύχη των ελέγχων αγνοείται καθώς στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης δεν έχουν δημοσιοποιηθεί σχετικά στοιχεία.

Διαβάστε αναλυτικά τα στοιχεία με τους ελέγχους του ΥΠΑΑΤ:

Δεν εφαρμόζεται ο νόμος για τα φυτοφάρμακα

Την ίδια ώρα ένα ζήτημα που έχει προκύψει στην αγορά των φυτοφαρμάκων έχει να κάνει με τη νομοθεσία για τη συνταγογράφηση γεωργικών φαρμάκων. Η συνταγή χρήσης γεωργικών φαρμάκων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την πώληση επαγγελματικής χρήσης γεωργικών φαρμάκων (φυτοπροστατευτικών προϊόντων). Συγκεκριμένα η διακίνηση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην ΕΕ ορίζεται από τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 1107/2009, του οποίου ο εφαρμοστικός νόμος στην Ελλάδα είναι ο 4036/2012, για τη «διάθεση γεωργικών φαρμάκων στην αγορά, ορθολογική χρήση αυτών και συναφείς διατάξεις». Ο νόμος αυτός προβλέπει τόσο διοικητικές, όσο και ποινικές κυρώσεις, για θέματα που σχετίζονται με την ορθολογική διαχείριση γεωργικών φαρμάκων.

Συγκεκριμένα το άρθρο 35 του νόμου 4036/2012 ορίζει ρητά ότι η «εμπορία γεωργικών φαρμάκων» επιτρέπεται μόνο «από ειδικά καταστήματα που πληρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές και διαθέτουν υπεύθυνο επιστήμονα».

Σύμφωνα με την παράγραφο 5α) του νόμου απαραίτητη «προϋπόθεση για τη λιανική πώληση γεωργικού φαρμάκου σε επαγγελματία χρήστη είναι η έκδοση συνταγής, για τη χρήση του».

Ωστόσο, όπως τονίζει ο κ. Νικολαΐδης «ο νόμος αυτός παραμένει στα χαρτιά και δεν εφαρμόζεται». Δηλαδή αν και η συνταγογράφηση από ειδικό επιστήμονα είναι απαραίτητη για να δοθεί το φάρμακο στην ουσία δεν εφαρμόζεται. Με αποτέλεσμα να αφήνεται χώρος ώστε να ανθεί το λαθρεμπόριο των παράνομων και επικίνδυνων φυτοφαρμάκων με δέλεαρ τη χαμηλότερη τιμή.