Ο νευροψυχίατρος Αθανάσιος Καυκαλίδης -ή αλλιώς Dr K – υπήρξε ένας από τους πρωτοπόρους «ψυχοναύτες» ερευνητές που υποστήριξαν, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’70, τις θεραπευτικές εφαρμογές των ψυχοτρόπων ουσιών.
Μισό και πλέον αιώνα από την ψυχεδελική δεκαετία του ’60 και τις απαγορεύσεις που ακολούθησαν, τερματίζοντας πρόωρα την πολλά υποσχόμενη έρευνα περί αυτών, οι «πύλες της ενόρασης» ξανανοίγουν για την επιστήμη και οι θεραπευτικές τους ιδιότητες επανεκτιμώνται. LSD, μεσκαλίνη, ψιλοκυβίνη, MDMA, DMT, κεταμίνη και άλλες συναφείς ουσίες, βεβαίως και η κάνναβη, ξαναμπαίνουν στο μικροσκόπιο και τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, με μέσα ευρείας κυκλοφορίας να φιλοξενούν άρθρα τύπου «οι χίπις τώρα δικαιώνονται!». Και μαζί δικαιώνονται, βέβαια, σε μεγάλο βαθμό όλοι εκείνοι οι πρωτοπόροι «ψυχοναύτες» ερευνητές, ανάμεσά τους κι ένας Έλληνας, ο νευροψυχίατρος Αθανάσιος Καυκαλίδης ή Dr K (1919-1989), από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν ψυχοτρόπα για θεραπευτικούς σκοπούς.
Στο «αναγεννησιακό» αυτό κλίμα και με αφορμή την αναμενόμενη έκδοση της βιογραφίας του από τον μεγαλύτερο γιο του, τον νομικό και συγγραφέα Ζέφυρο Καυκαλίδη, που διατηρεί ζωντανή τη μνήμη του όλα αυτά τα χρόνια, αξίζει να γίνει ευρύτερα γνωστή η ζωή και το έργο του σπουδαίου αυτού επιστήμονα και οραματιστή που δεν έζησε αρκετά για να δει τη μεγάλη αλλαγή, αλλά προέβλεψε από νωρίς τις εξελίξεις. Αφορμή που δίνει και ευκαιρία ανασκόπησης του τι συμβαίνει σήμερα στο θαυμαστό όσο και «ανοίκειο» μέχρι πρότινος αυτό πεδίο.
Ανάμεσα στους πρωτοπόρους εκείνους οραματιστές ανήκε κι ένας Έλληνας, ο Αθανάσιος Καυκαλίδης. Με μητρική καταγωγή από τη Λέρο και πατρική από τα Δαρδανέλλια, γεννήθηκε στο Κάιρο το 1919. Γιος παιδιάτρου, σπούδασε κι εκείνος ιατρική στο ΕΚΠΑ και έκανε μεταπτυχιακά στη Νευρολογία, την Πειραματική Νευροφυσιολογία, τη Νευροχειρουργική και την Ψυχιατρική σε Λονδίνο, Στοκχόλμη, Παρίσι και Φράιμπουργκ. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο επέστρεψε στο Κάιρο για να εργαστεί στο εκεί ελληνικό νοσοκομείο, όπου αργότερα έγινε διευθυντής. Στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα γνώρισε και παντρεύτηκε τη σύντροφο της ζωής του, την Αλεξάνδρα Κούρκουλου, με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά, τον Ζέφυρο και τον Κωνσταντίνο. Έπιασε δουλειά στην κλινική του πεθερού του, που ήταν επίσης γιατρός, και παρότι ευρυμαθής και ανήσυχο πνεύμα, τίποτε ακόμα δεν προμήνυε ότι ο Dr K θα αναδεικνυόταν ένας από τους κορυφαίους ερευνητές παγκοσμίως στην έρευνα για τις θεραπευτικές ιδιότητες των ψυχεδελικών, με το έργο του να ξαναγίνεται επίκαιρο σε μια εποχή που όλοι μιλούν ξανά γι’ αυτές και η έρευνα στο πολλά υποσχόμενο αυτό πεδίο αργά, αλλά σταθερά απελευθερώνεται ύστερα από δεκαετίες προκαταλήψεων, διώξεων και απαγορεύσεων.
Ο Καυκαλίδης δεν ήταν βέβαια χίπης, ούτε καν μπίτνικ, παρότι λάτρευε την τζαζ μουσική, όπως άλλωστε και την κλασική, όντας ο ίδιος ταλαντούχος πιανίστας. Ωστόσο, αρκετά χρόνια προτού η Γκρέις Σλικ των Jefferson Airplane τραγουδήσει το «White Rabbit», «εθνικό ύμνο» του LSD και μιας ολόκληρης γενιάς, εκείνος μελετούσε ήδη τις εφαρμογές του λυσεργικού οξέος στην ψυχανάλυση και την ψυχοθεραπεία, στα βήματα των Στάνισλαβ Γκροβ, Φρανκ Λέικ, Ρόναλντ Λενγκ και άλλων. Η «στροφή» αυτή συνέβη όταν ο Dr K, απογοητευμένος από τις πενιχρές τότε θεραπευτικές δυνατότητες της Νευροχειρουργικής αλλά και από τα στεγανά της κλασικής ψυχιατρικής, στράφηκε στις ψυχεδελικές θεραπείες, συγκεκριμένα στην Ψυχοδηλωτική Επιστήμη και την Προγεννητική Ψυχολογία, που δεν δέχονταν ότι ο άνθρωπος γεννιέται «tabula rasa», άγραφος πίνακας, υποστηρίζοντας ότι η συνείδηση δημιουργείται ήδη από τη σύλληψη.
Πρότεινε πως η λειτουργία της μνήμης, όχι μόνο μετά τη γέννηση αλλά και κατά τη διάρκεια της κύησης, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ψυχική υγεία και η ρίζα πολλών ψυχολογικών προβλημάτων έγκειται σε αρνητικές ενδομήτριες εμπειρίες και συναισθήματα, σε «ίχνη μνήμης» που ήταν, πιθανότατα, κληρονομικά. «Αυτό που έδειξαν τα περιστατικά μου, οι δεκαέξι ασθενείς που υποβλήθηκαν σε συνεδρίες με ψυχοδηλωτικά φάρμακα, βεβαιώνει ότι η συνείδηση διαμορφώνεται μέσα στη μήτρα. Το έμβρυο νιώθει από την πρώτη στιγμή της συνένωσης του σπερματοζωαρίου και του ωαρίου των φυσικών του γεννητόρων. Για την εμβρυϊκή συνείδηση, η μητρική αποδοχή ή απόρριψη δημιουργούν μηνύματα-ερεθίσματα που αφήνουν ίχνη στα ανθρώπινα κύτταρα. Η επανενεργοποίηση αυτών των “ιχνών μνήμης” από το ψυχοδηλωτικό φάρμακο είχε αποτέλεσμα την επαναβίωση της ενδομήτριας εμπειρίας» αναφέρει ο ίδιος στους «διαλόγους» με τον μεγαλύτερο γιο του, τον νομικό και συγγραφέα Ζέφυρο Καυκαλίδη, στο βιβλίο του τελευταίου «Συζητώντας με τον Dr K – Ψυχοδηλωτικά φάρμακα και ψυχοθεραπεία» (εκδ. Πάτμος 2010).
Ο Καυκαλίδης συμφωνούσε με τον Φρανκ Λέικ ότι το πρώτο τρίμηνο της κύησης ειδικά είναι θεμελιώδες για την εξέλιξη της προσωπικότητας και της ψυχικής υγείας. Αν όμως ισχύουν αυτά, μήπως δικαιώνονται οι θρησκόληπτοι υπερασπιστές της αγέννητης ζωής; «Ο πατέρας μου δεν έκανε τέτοιες αξιολογικές κρίσεις, το έβλεπε από καθαρά επιστημονική σκοπιά» λέει ο Ζέφυρος. «Είναι οπωσδήποτε ένα λεπτό ζήτημα, όμως κι εκείνος πίστευε ότι είναι στη διακριτική ευχέρεια κάθε γυναίκας το αν θα κρατήσει ένα έμβρυο, και δικαίωμά της» λέει ο Ζέφυρος. Το ίδιο, συνεχίζει, ισχύει για το περιστατικό που είχε παρουσιάσει το ’66 στη Μαδρίτη, ενός ομοφυλόφιλου άνδρα που σε μια ψυχεδελική συνεδρία ανέφερε ότι καθοριστική για τον ερωτικό του προσανατολισμό ήταν η επιθυμία της μητέρας του να κάνει κορίτσι. Τον Καυκαλίδη δεν απασχολούσε κάποια «θεραπεία» της ομοφυλοφιλίας αλλά η ανάδειξη του τραυματισμού της απόρριψης, και ειδικά της ενδομήτριας, από υπαρξιακή σκοπιά. Του είχε πει, μάλιστα, ότι είναι τόσο καθοριστικό για τη ζωή του ανθρώπου το διάστημα της παραμονής στη μήτρα, ώστε οι έγκυες έπρεπε να προστατεύονται απόλυτα και ότι η προσβολή εγκύου όφειλε να γίνει ιδιώνυμο αδίκημα! «Ουδέποτε έλεγε σε κάποιον ασθενή “εγώ θα σε θεραπεύσω”, εν είδει αυθεντίας. Αντιμετώπιζε το όλο πράγμα ως μια διαδικασία γνώσης, την οποία εσύ μπορείς να πάρεις και να την κάνεις ό,τι νομίζεις. Πρότεινε, ουσιαστικά, μια νέα ψυχιατρική».
Ο γνωστός και ως Dr K πραγματοποίησε τέτοιες συνεδρίες με τουλάχιστον εκατόν εξήντα ασθενείς συνολικά μέχρι το 1975 και, όπως σημειώνει ο δρ. Grigori Brekhman από τη Διαθεματική Κλινική του Πανεπιστημίου της Χάιφα, «τρεις διαφορετικοί ψυχίατροι, ευρισκόμενοι σε διαφορετικές χώρες, οι Φρανκ Λέικ (Βρετανία), Στάνισλαφ Γκροφ (ΗΠΑ) και Αθανάσιος Καυκαλίδης (Ελλάδα), χρησιμοποιώντας το LSD-25, ανακάλυψαν στους ασθενείς τους όμοιες σε περιεχόμενο ενδομήτριες και προγεννητικές εμπειρίες». Οι οποίες δεν είχαν καμία σχέση με συμπτώματα ψυχώσεων ή σχιζοφρένειας, όπως πιστευόταν στην αρχή. «Η σύλληψη του Καυκαλίδη είναι πρωτότυπη και μεγαλειώδης… Από τη μήτρα εξαρτάται η ευτυχία ή η δυστυχία του ατόμου και από τη μητέρα που τη φέρει θα εξαρτηθεί αν θα είναι λιμάνι ευτυχίας ή πυρακτωμένος φούρνος» θα γράψει ο διακεκριμένος Κύπριος ψυχίατρος και πολιτικός Τάκης Ευδόκας. Δεν ήταν βέβαια όλα εύκολα: «Χρειαζόταν μεγάλο θάρρος για να εγκαταστήσει κανείς τη σχέση μεταξύ των καταστάσεων που δημιουργούσε το LSD-25 και των πλέον πρωταρχικών και απομεμακρυσμένων εμπειριών μας και μεγάλη επιστημονική επιδεξιότητα ώστε να ξεπεραστεί το καινοφανές και ανοίκειο αυτού του πεδίου έρευνας και να προσεγγιστεί ορθολογικά», έγραφε για εκείνον ο Ludwig Janus, πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Προγεννητικής και Περιγεννητικής Ψυχολογίας και Ιατρικής (ISPPM).
Πώς του μπήκε η ιδέα να πειραματιστεί με τα ψυχεδελικά; Ακούγοντας το 1960 την ομιλία ενός Άγγλου ψυχιάτρου στην κλινική Behmann του Καΐρου. Τότε μόλις είχε κυκλοφορήσει από τη Sandoz το LSD-25 και ο εν λόγω ψυχίατρος είχε χορηγήσει σε μερικούς ασθενείς της κλινικής μικροποσότητες του ψυχοδηλωτικού με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Λίγες μέρες αργότερα με επισκέφθηκε στο ιατρείο μου ο επιστημονικός διευθυντής της Sandoz, μου μίλησε για το LSD-25 και τελικά μου έστειλε διακόσιες αμπούλες» έλεγε ο Αθανάσιος Καυκαλίδης σε συνέντευξή του στον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Αντίο παλιέ κόσμε» (τελευταία έκδοση, Τσαγκαρουσιάνος 2004). «Στη δική μου μεθοδολογία, το καρτεσιανό πνεύμα σβήνει. Είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε ως βασικότατο παράγοντα την υποκειμενικότητα του ανθρώπου. Δεν μπορώ να αγνοήσω όσα μου λένε οι ασθενείς μου… Υπάρχουν δύο μορφές ύλης, αυτή που βλέπουμε αλλά και η άναρχη ύλη… Αυτή η άποψη στηρίζεται και σε μια προσωπική μεταφυσική εμπειρία» ανέφερε στην ίδια συνέντευξη, σε κάποιο άλλο σημείο της οποίας λέει εμφατικά ότι «εάν η γνώση δεν γίνει συγκινησιακά αποδεκτή, είναι άχρηστη… Θα ήταν όλως ουτοπικό να απαιτήσουμε οι άνθρωποι όλοι να υπόκεινται σε συνεδρίες αυτογνωσίας. Πολλοί, ωστόσο, το χρειάζονται επειγόντως – ξέρετε ποιοι περισσότερο; Οι πολιτικοί!».
Ο Dr K διατηρούσε αλληλογραφία με τον Άλμπερτ Χόφμαν, ο Ζέφυρος, μάλιστα, διατηρεί μελέτες και βιβλία του εφευρέτη του LSD, που ο ίδιος είχε χαρίσει στον πατέρα του. Τον είχε μάλιστα επισκεφθεί το 2004 στη Βασιλεία της Ελβετίας, όπου με την αφορμή της επετείου των 101ων γενεθλίων του, διοργανώθηκε ένα μεγάλο συνέδριο για το LSD: «Θυμάμαι ακόμα την ομιλία του υπέργηρου πλέον Χόφμαν αλλά και το θέαμα μιας πόλης, όπου παντού διαφημιζόταν ανοιχτά, με μεγάλες αφίσες, το ιστορικό αυτό συνέδριο. Εκεί γνώρισα πολλούς ενδιαφέροντες ανθρώπους, μεταξύ αυτών τη γυναίκα του Άλντους Χάξλεϊ, τη Λόρα, και την πρώην σύζυγο του Τίμοθι Λίρι, την Τζοάνα. Είχε κάπου τρεις-τέσσερις χιλιάδες κόσμο, ανάμεσά τους και παράνομοι παρασκευαστές που είχαν κάνει φυλακή και προσκλήθηκαν στο συνέδριο για να αφηγηθούν τις ιστορίες τους!».
Πηγή: Lifo
