Ο πολίτης, ηττημένος από την αδράνεια του, έχει δεχτεί να είναι το αρμίδι των συμφερόντων της αγοράς
Του Απόστολου Αποστόλου*
«Θα παραμείνουμε νοσταλγοί ουτοπιστές, αγωνιώντας για τα ιδανικά μας, διστάζοντας όμως στην πραγματοποίησή τους, δηλώνοντας έτσι ότι όλα είναι δυνατά και ποτέ ότι όλα έχουν επιτευχθεί» (Ζαν Μποντριγιάρ).
Πόσο ξεμακραίνει ο πολίτης από τη διεκδίκηση των απαιτήσεών του για να έχει ένα μέλλον που να του ανήκει και να τον αντιπροσωπεύει; Η αλήθεια είναι ότι ο πολίτης έμαθε να ζει σ’ ένα άρρωστο σύστημα, χωρίς να απαιτεί αλλαγές, κάτω από περιθωριακές διαδρομές και, το παράδοξο, να θέλγεται από αυτό που του στερούν και να επιθυμεί την απαγόρευση που του επιβάλλουν.
Έτσι κι αλλιώς ο πολίτης, ηττημένος από την αδράνειά του, έχει δεχτεί να είναι το αρμίδι των συμφερόντων της αγοράς. Ο Ρόμπερτ Χέφνερ έγραφε ότι «το βασίλειο της ικανοποίησης των προσωπικών/κοινωνικών αναγκών συνδέεται όλο και περισσότερο με τη λειτουργία μιας αγοράς και συνοδεύεται από την επέκταση των κοινωνικά καθορισμένων επιθυμιών της, η οποία βέβαια (η αγορά δηλαδή) είναι προσανατολισμένη στη συνεχή ανάπτυξή της αδιαφορώντας για όλα τα άλλα» (1977).
Όλα σήμερα έχουν μπει στην τροχιά μιας ιδιότυπης απελευθέρωσης, μιας απελευθέρωσης, που όσο πιο πολύ μας κατακτά τόσο περισσότερο μας μπερδεύει και μας μηδενίζει το ανθρώπινο πρόσωπο. Ο Ζαν Μποντριγιάρ έγραφε το 2010: «Η πολιτική απελευθερώνεται στο θέαμα, ως ολοζώντανο διαφημιστικό αποτέλεσμα. Η σεξουαλικότητα απελευθερώνεται σε όλες τις ανωμαλίες και τις διαστροφές της, τα ήθη, τα έθιμα, το σώμα και η γλώσσα απελευθερώνονται στον συνεχώς επιταχυνόμενο γύρο της μόδας. Ο απελευθερωμένος άνθρωπος δεν είναι αυτός που ελευθερώνεται στην ιδανική του πραγματικότητα, την εσωτερική του αλήθεια ή τη διαφάνειά του, αλλά είναι ο άνθρωπος που αλλάζει χώρους, που κυκλοφορεί, που αλλάζει φύλο, ρούχα και συνήθειες σύμφωνα με τη μόδα και όχι με την ηθική…».
Πολίτες και πολιτικοί επάνω σ’ αυτήν την απελευθέρωση αερολογούν, δογματίζουν, φλυαρούν άσκοπα, άλλοτε με ρομαντικούς ψευτοηρωισμούς και άλλοτε κάτω από την πλήξη της παρατεταμένης συντριβής τους με τον στόμφο και τη μεγαληγορία που επιβάλλει η εποχή μας. Έτσι κι αλλιώς λιτανεύουμε πολλά χρόνια την αντιουτοπία της παραλογικότητας, την αποεδαφικοποίηση, την απροσδιοριστία της γλώσσας και του υποκειμένου και την εξουδετέρωση όλων των αξιών του πολιτισμού.
Εξάλλου ζούμε κάτω από μια «προσομοιωτική κουλτούρα», σ’ έναν κόσμο όπου οι λέξεις δεν έχουν αναφορές και τα αντικείμενα μας πολιορκούν και μας επιβάλλονται. Αυτή, λοιπόν, την ψευδαίσθηση απαιτεί σήμερα το παγκόσμιο σύστημα να γίνει η κυρίαρχη συνθήκη. Παράλληλα η «παραφροσύνη» και ο «τρόμος» ορίζονται ως αποδοχές της πραγματικότητας. Αυτός είναι, λοιπόν, ο νέος κόσμος που έχει δημιουργηθεί από το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο, όπου οι εθνικοί πολιτισμοί αποτελούν τώρα πια ενοχλήσεις.
Ζούμε στην καθολικότητα της συναίνεσης, η οποία δημιουργήθηκε από την ψευδαίσθηση της κρίσης. Η κρίση αποτελεί σήμερα τον κοινό παρονομαστή όλων των εξελίξεων. Για παράδειγμα, ο πόλεμος της Ρωσίας με την Ουκρανία μάς έφερε -όπως λένε οι υπέρμαχοι της κατεστημένης γραμμής- την ενεργειακή κρίση, η κλιματολογική αλλαγή μάς έφερε την αύξηση των προϊόντων διατροφής, κ.λπ. Ωστόσο, όπως υποστηρίζουν οι Ζ. Μποντριγιάρ και Ναόμι Κλάιν (2007), η κρίση χρησιμοποιείται για να στηρίξει το σύστημα εικόνων της εξουσίας. Μάλιστα, ο Ζ. Μποντριγιάρ με τον ευφυέστατο τρόπο που έγραφε, υποστήριζε ότι «το σύστημα σήμερα μέσα από τις συναινέσεις έχει τελειώσει από εχθρούς και πρέπει να τους εφεύρει» (1988).
Το θέμα είναι ότι ο κόσμος της υπερπραγματικότητας (δηλαδή ο σύγχρονος κόσμος μας, με τις σχετικές αξίες, με τον ελαστικό «ατομικισμό», με τις ναρκισσιστικές πολιτικές που καταλήγουν σε έναν ταυτολογικό κύκλο απολυτοποιημένων λύσεων), αποτελεί τον κορμό της νεοφιλελεύθερης τάξης. «Ο νεοφιλελευθερισμός οδηγεί σ’ έναν κόσμο χωρίς σκοπό, σε μια ηθική χωρίς αρετή και σ’ έναν λόγο χωρίς θεμέλια. Και η σύγχρονη νεοπραγματικότητα δεν είναι νοητή χωρίς τα παραπάνω» (Μαρκ Φίσερ).
Στις μέρες μας η σοφιστική εξορίζει τη λογική, η εικόνα γίνεται το απόλυτο γκροτέσκο θέαμα και η ζωή αποδεικνύεται ότι αποτελεί τη λιγότερη ύπαρξη. Έτσι, βλέπουμε τον κ. Μητσοτάκη με skateboard και με αναστρέψιμο καπέλο κάδου στο νέο του βίντεο στο TikTok να διαφημίζει το youth pass. Το πολιτικό μέλλον, λοιπόν, είναι ο εκκεντρικός εξυπνακισμός με τα «dad joke».
*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας
