Σκέψεις με αφορμή το άρθρο του καθηγητή Καξίρα στη Καθημερινή.
Του Νίκου Στραβελάκη *
Είναι οξύμωρο να συζητάς για αριστεία στην πανεπιστημιακή παιδεία σε μια χώρα που οι πυρκαγιές κατακαίουν μέχρι και στρατιωτικές εγκαταστάσεις, το 40% των εκπαιδευτικών της μέσης εκπαίδευσης είναι «αναπληρωτές» και στρατιωτικοί και πυροσβέστες καλούνται να γίνουν οδηγοί και τραυματιοφορείς του ΕΚΑΒ. Παρόλα αυτά η κυβέρνηση και ο φιλικός της τύπος προσπαθούν να μας πείσουν ότι το μοναδικό εμπόδιο ανάμεσα σε εμάς και την αριστεία είναι η συνταγματική απαγόρευση της λειτουργίας μη κρατικών πανεπιστημίων.
Εύλογα αυτές οι αιτιάσεις κυβέρνησης και μέσων μαζικής ενημέρωσης αντιμετωπίζονται με δυσπιστία από τη νεολαία και τη κοινωνία. Οι περισσότεροι ανησυχούν ότι μια ανώτατη παιδεία με δίδακτρα θα αποκλείει ακόμη περισσότερο παιδιά από φτωχά λαϊκά στρώματα. Αυτή την ανησυχία προσπαθεί να διασκεδάσει το άρθρο του καθηγητή εφαρμοσμένων μαθηματικών του Harvard κ. Καξίρα στην Καθημερινή (26/07/2023).
Κεντρικό επιχείρημα του άρθρου είναι ότι η διάρθρωση του ισολογισμού του Harvard δείχνει ότι τα δίδακτρα δεν είναι το βασικό έσοδο του πανεπιστημίου. Αυτό κατά το συγγραφέα σημαίνει ότι επειδή το πανεπιστήμιο δεν εξαρτάται οικονομικά από τα δίδακτρα έχει τη δυνατότητα να προσφέρει υποτροφίες, ενώ φοιτητές από φτωχά στρώματα μπορούν να φοιτήσουν δωρεάν λόγω ευεργετικών νόμων της πολιτείας της Μασαχουσέτης.
Αυτό που είτε δεν γνωρίζει είτε ξέχασε να μας αποκαλύψει ο κ. Καξίρας, είναι ότι οι «φιλανθρωπικές δωρεές» που αποτελούν τη σημαντικότερη πηγή εσόδων του πανεπιστημίου (κάπου 47%) στην συντριπτική πλειοψηφία τους είναι χρήματα που καταβάλουν πάμπλουτοι άνθρωποι από ολόκληρο το κόσμο για να φοιτήσουν τα παιδιά τους στο Harvard. Ο νομπελίστας Jean Tirole στο βιβλίο του Economics for the Common Good (σελ. 37) γράφει χαρακτηριστικά: « … το γεγονός ότι ορισμένα αμερικανικά πανεπιστήμια, ειδικά αυτά που είναι στο «Ivy League», δέχονται φοιτητές απλά επειδή οι γονείς τους έκαναν μια δωρεά είναι σοκαριστικό». Για όσους δεν γνωρίζουν το Αμερικανικό Πανεπιστημιακό σύστημα, η «Λέγκα του Κισσού» αγγλιστί «Ivy League» είναι ένα κλειστό club με τα αρχαιότερα ιδιωτικά πανεπιστήμια των ΗΠΑ στο οποίο ανήκει φυσικά και το Harvard.
Θα μπορούσε βέβαια να αντιτείνει κάποιος ότι ακόμα και έτσι το σύστημα με τα δίδακτρα δεν αποτελεί φραγμό ή έστω επιπλέον φραγμό για παιδιά από φτωχότερα στρώματα. Δυστυχώς, οι στατιστικές δεν επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο. Ο νομπελίστας οικονομολόγος του Princeton (επίσης Ivy League πανεπιστήμιο) Angus Deaton επιχειρηματολογεί με έμφαση ότι οι μεγάλες εισοδηματικές διαφορές οδηγούν σε φραγμούς στη μόρφωση διότι δεν επιτρέπουν την κατάλληλη προετοιμασία για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Τα παιδιά από φτωχά στρώματα περνούν λιγότερες ώρες ασχολούμενα με το σχολείο τους από ότι παιδιά από πλουσιότερα κοινωνικά στρώματα.
Αλλά και εκείνοι που καταφέρνουν να ξεπεράσουν αυτούς τους φραγμούς βρίσκονται αντιμέτωποι με απαγορευτικά δίδακτρα. Για τον οικονομολόγο του Harvard Gregory Mankiew (New York Times 18/12/2015) παρόλο που η προσπάθεια απόκτησης ενός πανεπιστημιακού τίτλου κάνει νόημα διότι βελτιώνει σημαντικά το εισόδημα, «το οικονομικό εμπόδιο για να το επιτύχει κανείς είναι υψηλότερο από ποτέ … τα δίδακτρα ενός μέσου ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού κολεγίου … έχουν αυξηθεί 70% τα τελευταία 20 χρόνια». Απορώ πώς ο κ. Καξίρας δεν έχει ακούσει τίποτε για όλα αυτά ενώ συζητούνται στις ΗΠΑ και μάλιστα στο πανεπιστήμιο που εργάζεται κοντά μια δεκαετία.
Στις άνισες κοινωνίες που ζούμε λοιπόν, σύμφωνα με το Deaton, η άμυνα απέναντι στη φτώχεια και την ανισότητα περνά από συμπεριληπτικά κρατικά εκπαιδευτικά συστήματα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Αυτό δεν επιβεβαιώνεται μόνο από τις διεθνείς στατιστικές αλλά και από τις Ελληνικές. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ (8/5/2023) ο κίνδυνος της φτώχειας για αποφοίτους πανεπιστημίου είναι 7,2% ενώ για τους αποφοίτους πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι 26,3% και 18% αντίστοιχα (σελ. 4 της έκθεσης)
Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα η πρόταση της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας και του φιλικού της τύπου είναι να κάνουμε τα αντίθετα από αυτά που συμβουλεύουν αυτοί που ερευνούν το θέμα. Να απαξιώσουμε τη δημόσια παιδεία και ιδιαίτερα την ανώτατης δημόσιας παιδείας ιδρύοντας ιδιωτικά πανεπιστήμια. Μάλιστα αυτό που απεργάζονται είναι η υιοθέτηση ενός εκπαιδευτικού συστήματος όπως το αμερικανικό το οποίο δεν έχει καμία σχέση όχι μόνο με την Ελληνική αλλά και με την Ευρωπαϊκή πραγματικότητα, αφού η Γαλλία και η Γερμανία παραδείγματος χάριν δεν έχουν ιδιωτικά πανεπιστήμια. Μοιάζει η προτεραιότητά τους να είναι η ικανοποίηση κάποιων ιδιοκτητών ΙΕΚ που ονειρεύονται τους εαυτούς τους διανομείς πανεπιστημιακών πτυχίων. Το ότι βρίσκουν συμπαράσταση σε πανεπιστημιακούς όπως ο κ. Καξίρας πρέπει να οφείλεται σε κάποια Αβάσταχτη Ελαφρότητα της Αριστείας.
* Διδάσκων καθηγητής Τμήματος Οικονομικής Έρευνας ΕΚΠΑ
